تاب‌آوری به معنای بی‌دردی یا پذیرشِ وضع موجود نیست. تاب‌آوری یعنی همزمان با درد، معنا، عمل، و همبستگی بسازیم؛ از بدن‌های خسته مراقبت کنیم، روایت‌های دقیق و انسانی بسازیم، و از نهادها بخواهیم پیش‌بینی‌پذیری و شفافیت را بالا ببرند. وقتی فهم...
به گزارش پایگاه خبری تحلیلی اندیشه قرن، چگونه مردم در شرایط بحرانهای همزمان اقتصادی، اجتماعی و اقلیمی تاب‌آوری می‌کنند؟ تحمل گرما، قطعی برق، کمبود آب و بحرانهای سیاسی–امنیتی، همگی فشارهای سنگینی بر زندگی روزمره مردم وارد می‌کنند. اما تجربه تاریخی و اجتماعی ایران نشان می‌دهد که مردم این سرزمین توانسته‌اند با خلاقیت، شبکه‌های خانوادگی و تاب‌آوری فردی خود، با چنین شرایط دشواری کنار بیایند. تحمل شرایط پیچیده و دشوار فعلی کشور چگونه برای مردم قابل تحمل تر می شود؟ چطور جامعه با هم‌زمانی بحرانهای اقلیمی، اقتصادی و اجتماعی مانند گرما، قطعی برق، کمبود آب و بحرانهای سیاسی–امنیتی (فضای پساجنگ) کنار می‌آید و خود را باچنین وضعیتی تطبیق می دهد؟ آیا اساساً چنین چیزی امکان پذیر است؟
علی علیزاده – تحریریه اندیشه قرن| شرایط دشوار و طاقت فرسایی که امروز جامعه ایران با آن دست و پنجه نرم می کند شاید از چشمان مردمان سرزمینهای توسعه یافته و کم دغدغه غیر قابل تحمل بنظربرسد اما در عین حال برای بخش عظیمی از ملت ایران با هر مقیاس سختی در حال سپری شدن است. عبور از بحرانها گویی همراه با تطبیق پذیری است که در طول زمان وجودِ مردم را برای روبرو شدن با آن ساماندهی کرده است. اما در حقیقت چه اتفاقی می افتد که انسان خود را با نابسامانی ها منطبق می سازد؟
بنظر می رسد مردم ایران ترکیبی از تاب آوری فردی به علاوه شبکه های خانوادگی به همراه خلاقیتهای اجتماعی و فرهنگی را به کار می بندند و از آنها کمک می گیرند تا با بحران های سخت کنار بیایند.
البته این تطبیق ها همیشه پایدار نیست و گاهی به شکل فرسایشی ( مثل مهاجرت، افسردگی یا پرخاشگری) خودش را بروز می دهد، هر چند با ظهور چنین پدیده هایی بخش عظیمی از این جامعه همچنان به بقای خود ادامه و اصطلاحاً سرپا مانده است!
تصور کنید در تابستانی سوزان در حالیکه کشور با ناترازی انرژی و در نتیجه جامعه با کمبود آب و برق روبرواست، خروجی رسانه ها و اخبار شبکه های تلویزیونی تا اعلان‌های گوشی های هوشمند از رویدادهای گوناگون تلخ از جمله فقر، شرایط بالقوه جنگ، ناامنی و حوادث مملو است،اما با این‌همه چگونه زندگی همچنان ادامه دارد؟!
کودکان باید به کلاسهای درس و آموزشی بروند، دانشجویان باید درس بخوانند، کارمندان و کارگران باید کار کنند، نان باید پخته شود، شیفت کاری باید تحویل شود، برخی در صف دارو و مواد غذایی و امور اداری وقتشان می گذرد و برخی هم در انتظار تولد و مرگ هستند و ….. اما پرسش این یادداشت همین‌جاست: در مواجهه با چند بحران همزمان، جامعه چطور تعادل روانی و کارکرد اجتماعی خود را حفظ می‌کند؟
برای درک بهتر این شرایط بی شک باید به شکل علمی و تخصصی تر به این پدیده توجه شود. پس با جزئیات به معانی آنچه در فرایند تاب آوری نقش بسزایی دارند می پردازیم.
تحقیقات علمی و البته تجربیات منحصربفرد نشان می دهد وقتی چند فشارِ به شکل همزمان بر ذهن و روح و بدن انسان استقرار پیدا می کند ” هوای گرم، قطع برق، ملاحظات مربوط به مصرف آب، اضطرابِ پساجنگ و دلهره از آغاز دوباره ویرانی ها و استرس های ناشی از حوادث و رویدادهای مختلف ” قدرت پردازش و بار تنظیم بر سیستم عصبی تا شبکه های اجتماعی را چند برابر می کند. به زبان روانشناسی این وضعیت شرایط (بار التوستاتیک) را بالا می برد. به عبارتی ساده تر بدن و ذهن برای پایدار ماندن و حفظ تعادل، انرژی بیشتری مصرف می کند و اگر این شرایط طولانی تر شود به همان مقدار فرسودگی روانی و جسمی هم افزایش پیدا می کند. به همین ترتیب بحران ها به مرور زمان در چند لایه مختلف به سمت فرد حمله می کند و در نتیجه به مرور زمان ممکن است فرد دوام بیاورد اما در باطن به شدت از لحاظ فیزیکی و روحی با فرسودگی خیره کننده ای مواجه شده و در نهایت وی را به اشکال گوناگون از پای در می آورد!
حال باید توجه کنیم چطور تاب آوری مردم در این شرایط ظهور می کند؟ تاب‌آوری مردم ایران در برابر ناملایمات اقتصادی تا امنیتی و بحرانهای گوناگون، ریشه در ترکیبی از عوامل تاریخی، فرهنگی، اجتماعی و روانی دارد. این تاب‌آوری نه به معنای بی‌درد بودن یا بی‌تفاوتی، بلکه نشان‌دهنده‌ی توانایی مقاومت، انطباق و بقا در شرایط سخت است.
مردم ایران در طول تاریخ با جنگ، قحطی، تحریم، انقلاب، زلزله و انواع بحرانهای اجتماعی و سیاسی مواجه بوده‌اند. این تجربه‌ها باعث شکل‌گیری نوعی حافظه‌ی جمعی شده که مردم را برای مواجهه با بحرانهای جدید آماده‌تر می‌کند.همچنین در فرهنگ جماعت ایرانی، مفاهیمی مانند صبر، قناعت، و توکل ارزشمند شمرده می‌شوند و در ادبیات، دین و زندگی روزمره حضور پررنگی دارند.
اما امروز نباید از این مسئله هم گذشت که در جامعه‌ی ایران، هنوز خانواده، دوستان و فامیل نقش پشتیبان مهمی دارند. در شرایط بحرانی سخت، بسیاری به کمک خانواده یا شبکه‌های نزدیک دوستان اتکا می کنند. این حمایت اجتماعی، نقش کلیدی در حفظ تاب‌آوری افراد دارد.
مثلاً یکی از سخت ترین شرایط برای هر ملتی وضعیت معیشت است، بسیاری از مردم ایران برای مقابله با فشار اقتصادی به روش‌های خلاقانه و غیررسمی روی می‌آورند، از جمله انتخاب مشاغل دوم، فعالیت در بازارهای غیررسمی، مهاجرت موقت برای کار، یا حتی استفاده از شبکه‌های اجتماعی و مجازی برای درآمدزایی بیشتر.
اما در مورد مسئله ای مثل جنگ یا دوران پساجنگ متأسفانه، ایرانی‌ها سال‌هاست با مشکلات متعددی با بوی باروت و جنگ و تخاصم در طول دهه های اخیرزندگی کرده اند. جنگ تحمیلی هشت‌ساله، تحریم‌های اقتصادی،ترور، تورم، بحرانهای سیاسی داخلی و خارجی و پیامدهای تلخ آن از جمله بروز نا امنی ها از جمله مواردی بوده که ایرانیان را همواره آزار داده است. این تجربه‌ها باعث شده‌اند که مردم به نوعی از «زیستن در بحران» عادت کنند و راهکارهای بومی برای مقابله با آن بیابند.در شرایط پساجنگ هم باز هم عناصر کلیدی از جمله فرهنگ صبر و مقاومت از یک سو و همچنین ریشه های دین و مذهب و دستوراتی که برای تحمل سختی ها داده شده از سوی دیگر موجب تاب آوری در چنین شرایطی شده بی آنکه توجه کنیم فرسودگی روح و روان و جسم حتی با اتکا به چنین مکانیسم هایی موضوی غیرقابل انکار است.
پس باید پذیرفت این تاب‌آوری به معنی نبود رنج، خشم یا فرسودگی نیست. در این شرایط بسیاری از مردم خسته، ناراضی یا حتی ناامید هستند. تاب آوردن همیشه به معنای تأیید وضعیت موجود نیست؛ بلکه گاهی تنها راه بقا در دریای ناچاری است.
کجا تاب‌آوری می‌شکند؟
تاب‌آوری به معنای بی‌دردی یا پذیرشِ وضع موجود نیست. تاب‌آوری یعنی همزمان با درد، معنا، عمل، و همبستگی بسازیم؛ از بدن‌های خسته مراقبت کنیم، روایت‌های دقیق و انسانی بسازیم، و از نهادها بخواهیم پیش‌بینی‌پذیری و شفافیت را بالا ببرند. وقتی فهم و مدیریت و معنا کنار هم قرار بگیرند، جامعه از «تحملِ منفعل» به اقدامِ امیدوارانه عبور می‌کند.
فراموش نکنیم باور به توان تاب‌آوری، بیشتر از دل تجربه و اقدام کوچک روزمره شکل می‌گیرد نه از امیدواری بی‌پایه پس باید ایمان داشته باشیم برای تجربه تاب‌آوری در بحرانهای چندلایه لازم است:
پایان/*
.
