ارتباط یکی از شناخته شده ترین ابزاری است که به ما کمک میکند دیگران را درک کنیم و نیازها و ایدههای آنان را بهتر بشناسیم. مهارتهای ارتباطی نه تنها برای بزرگسالان لازم و ضروری است بلکه کودکان هم برای اثبات خود نزد دیگران مثل والدین ،مراقب...
به گزارش پایگاه خبری تحلیلی اندیشه قرن، پریسا کربلایی حسنی روانشناس بالینی کودک و نوجوان در یادداشت اختصاصی درباره اینکه چرا چرا کودکان به مهارتهای ارتباطی نیاز دارند؟ و اصلا مهمترین مهارتهای ارتباطی کدامند؟ مطالب نفیسی را برای شما همراهان همیشگی نوشتند. در این مقاله پریسا کربلایی حسنی به نقش والدین و مراقبین در مهارت های ارتباطی کودکان نیز پرداختند. با ما همراه باشید.
ارتباط یکی از شناخته شده ترین ابزاری است که به ما کمک میکند دیگران را درک کنیم و نیازها و ایدههای آنان را بهتر بشناسیم. مهارتهای ارتباطی نه تنها برای بزرگسالان لازم و ضروری است بلکه کودکان هم برای اثبات خود نزد دیگران مثل والدین ،مراقبین، معلمان و همسالان خود به آن نیازمندند و برای حل مشکلات از آن کمک میگیرند. مهارتهای ارتباطی کلید رشد شخصیت اجتماعی کودک است.
ارتباط با انتقال پیامهایی که از طریق گفتار، ایما و اشاره علائم و حالات بدن ارسال میگردد برقرار میشود. کسب این مهارت تواناییها و اعتماد به نفس فرد را برای برقراری یک رابطه مناسب با دیگران افزایش می دهد، استعدادهای او را آشکار میکند و باعث جلب احترام و قدردانی دیگران می شود. در مقابل ضعف مهارتهای ارتباطی مانع رشد شخصیت اجتماعی سالم در کودک شده و در آینده فرد بزهکار ،پرخاشگر، منزوی، مطرود، فاقد اعتماد به نفس و خودباوری و اجتماع ستیز میشود که تا آخر عمر گریبانگیر او خواهد بود.
خوشبختانه آموزش مهارتهای ارتباطی به افراد در هر سنی، حتی در بزرگسالی نیز میتواند صورت بگیرد ولی به طور حتم این گونه آموزشها چنانچه از ابتدای کودکی شروع شود در وجود هر فردی نهادینه شده و طی مسیر رشد و ترقی هموارتر خواهد بود زیرا مهمترین دوره شکل گیری شخصیت فرد، دوران کودکی است؛ درست زمانی که ما فکر میکنیم آنها فقط نیاز به توجه و مراقبتهای جسمانی دارند. این تربیت باید از این سنین آغاز شده و در تمام ابعاد وجودی او مثل رشد اجتماعی ،عاطفی، هوشی و شخصیتی باشد.
هر کودکی تا سه سالگی فقط رفتارهای غریزی دارد و باید تا حدی آزاد باشد ولی بعد از آن شروع به فراگیری رفتارهای اکتسابی از محیط پیرامون خود میکند، و تمام جوانب رفتارهای بزرگسالان را اعم از مثبت یا منفی یاد میگیرد. در ابتدا از طریق مشاهده و الگوبرداری از رفتار دیگران نظیر احترام به یکدیگر و بزرگ ترها، اظهار محبت ، دست دادن، بوسیدن، احوالپرسی و… صورت میگیرد، پس از آن رفتار کودک آینه رفتار بزرگسالان خواهد بود و عواملی چون داشتن خواهر و برادر بزرگتر، تک فرزند بودن و زندگی کردن با پدربزرگ یا مادر بزرگ و… نیز موجب شدت و ضعف این الگوبرداری میشود. هر چه رابطه کودک گسترده تر باشد، احتمالا در برخورد با گروه همسالان، اجتماعی تر با اعتماد به نفس تر و در بعضی موارد خوش سر و زبان تر خواهد بود.
با شروع دوران مدرسه ارتباط با گروه همسالان آغاز می شود. از ده سالگی تا پایان دوران بلوغ این رابطه بشدت تنگاتنگ و عاطفی میشود به طوری که گاه نوجوان در بسیاری از مسائل خود را عضوی از گروه میداند و نه فردی مستقل در این زمان اولین وظیفه والدین و مراقبین ارائه الگوهای مناسب رفتاری به وی از طریق رفتار درست خود است و بعد از آن نظارت بر رفتار دیگران اعم از خواهر، برادر، دوستان، فامیل و گروه همسالان فرزندشان بسیار حائز اهمیت است. احترام به حقوق یکدیگر در منزل، خوب گوش کردن به حرف دیگران، ابراز عقیده به طور صحیح و مودبانه، دفاع از حقوق خود در مقابل دیگران به صورت دوستانه و دور از خشونت، پرهیز از بدبینی، سخن چینی و بدگویی از مهمترین و ساده ترین رفتارهایی است که در خانواده باید رعایت شوند تا کودک با ذهنی آرام و بدون دغدغه آماده پذیرش دیگر رفتارهای مناسب اجتماعی شود.
پریسا کربلایی حسنی چرا کودکان به مهارتهای ارتباطی نیاز دارند؟ / مهمترین مهارتهای ارتباطی کدامند؟/ نقش والدین و مراقبین چیست؟
۱. سلام کردن: به عنوان نخستین گام به کودک یاد بدهید هنگام ورود به جمع سلام کند و با دوست نزدیک خود طوری سلام و احوالپرسی کند که دوستش از دیدن او احساس شادی کند یعنی تُن صدایش مهربان و صمیمی باشد.
۲. پیشقدم شدن در گفت وگوها: چنانچه کودک شما متوجه شد دوستش تمایلی به صحبت کردن ندارد میتواند آغاز کننده گفت وگو باشد و موضوعی جالب را که مورد توجه هر دوشان باشد مثل کارتون، کتاب یا بازی را مطرح کرده و با اشتیاق درباره آن حرف بزند تا علاقه طرف مقابل را برانگیزد و سپس با علاقه مندی به حرف های او گوش دهد.
۳. درک احساس شنونده: موقع گفت وگو به حالات عاطفی دوستش توجه کند. در صورتی که ناراحت خسته یا بی حوصله یا حتی خیلی شاد است طوری با او صحبت کند که حالات منفی او را تشدید نکند.
۴. همدلی کردن: به بچه بیاموزیم در مدرسه یا هر اجتماع دیگری رعایت حال دوست و همکلاسی خود را بکند مثلا اگر کودک نمره ۲۰ و دوستش نمره ۱۱ را کسب کرده، در مقابل او خود را ذوق زده نشان ندهد، بلکه ضمن دلداری دادن، او را نسبت به آینده امیدوار و تشویق کند.
۵. یافتن نقاط مشترک: اگر بچه ها نقاط مشترکی با هم داشته باشند، مثلا علاقه به یک رشته ورزشی، درسی یا علاقه به یک معلم، سازگاری و محبت آنان به یکدیگر بیشتر خواهد شد.
۶. پیش بینی کردن: کودکان باید یاد بگیرند که چگونه افکار دوستشان را بخوانند و از گفتن حرف هایی که موجب خشم، نگرانی یا اندوه او میشود، خودداری کنند. این مسئله بسیار حائز اهمیت است و در ابتدا مراقبین یا والدین با رعایت این نکته در خانواده و سپس آموزش آن به فرزندان از بروز بسیاری از دلخوری ها و نزاعهای کودکان جلوگیری کنند. اغلب مشاهده شده دانش آموزان به دلیل فخرفروشی در مورد نمره، لباس یا لوازم التحریر همکلاسی خود را آزرده یا تحقیر میکنند و در پی آن درگیری فیزیکی به وجود میآید که ممکن است عواقب خطرناکی در پی داشته باشد.
۷. کنترل خشم: مهمترین مهارت ارتباطی آموزش راه های مقابله با خشم و عصبانیت آنی است. والدین و مربیان باید بسیار جدی این موضوع را پیگیری کنند و به بچه ها بیاموزند چگونه در این شرایط خود را آرام کنند. تمرین روشهای زیر برای آرامش دهی هنگام عصبانیت مفید است
– تنفس عمیق: یک دم عمیق و نگه داشتن آن به اندازه ۴ تا ۶ شماره و بعد از آن بازدم آهسته.
– تجسم کردن: به کودکان یاد بدهید تجسم کنند که در یک قایق، روی آب های آرام دریا قرار دارند یا خشم آنها مثل شنهای یک ساعت شنی در حال تخلیه شدن است.
– روش آدم آهنی و عروسک پارچه ای: از آنان بخواهید عضلاتشان را مثل آدم آهنی سفت کرده و بعد از ۱۵ ثانیه خود را مثل عروسک پارچه ای شل کنند.
– حرف زدن های مثبت با خود: هنگام بروز عصبانیت عباراتی مثل «ولش کن بابا»، «بی خیال»، «خونسرد باش»، «من عصبانی نیستم» و… را با خود تکرار کند.
۸. شیوه حل مسئله را به بچه ها یاد بدهید: به جای پافشاری کردن روی حرف خود، طرف مقابل خود را نیز درک کنند به دور از عصبانیت قهر، کتک کاری و بزرگ کردن مسائل کوچک. هرگز سعی نکنند به بهای برنده شدن و حرف خود را به کرسی نشاندن دوست خود را برنجانند یا از دست بدهند.
۹. عذرخواهی: یاد بگیریم و یاد بدهیم که هر کس ممکن است در زندگی و روابط اجتماعی خود دچار اشتباه یا سوءتفاهم بشود. در این گونه موارد عذرخواهی کردن نه تنها نشانه ضعف نیست بلکه نشانه شهامت و شجاعت فرد است و احترام او را بالاتر نیز خواهد برد. در این مورد بچههایی که اعتماد به نفس بالاتری دارند موفق تر عمل میکنند.
هر سیستم ارتباطی دوسویه است و مهمترین سو، شما هستید و سوی دیگر فرزندتان. بنابراین با توجه به این اصل که دیگران هم حق حرف زدن دارند یا حرفی برای گفتن دارند باید؛
(۱) خوب به صحبتهای بچه ها گوش کنیم حتی اگر تخیلی یا نادرست باشد.
(۲) حرف آنها را قطع نکنیم.
(۳) شنونده فعال باشیم یعنی هنگام گوش دادن با سر حرفشان را تایید کنیم و حرکات چهره ما متناسب با حرفهای او ،شاد ،متاثر، متعجب و… باشد.
(۴) در صورت ابهام در صحبت ها سوال کنیم.
(۵) برای کودکان و نوجوانان خیلی مهم است که دیگران به حرف آنها خوب گوش کنند.
(۶) به عنوان یک اصل مهم بپذیریم که گوش دادن به حرف دیگران احترام گذاشتن به آنان است.
(۷) موقع گفت و گو ارتباط فیزیکی برقرار کنید (گرفتن دستها، نوازش کردن و…) در این حالت به حالات درونی و روحی او مثل ،استرس، نگرانی، ترس و پنهان کردن پی خواهید برد.
درصورت مخالفت با صحبتهای فرزندتان حالت تهاجمی و محکومیت به خود نگیرید. در غیر این صورت او میترسد و از ادامه گفت وگو باز میماند. بهتر است با آرامش به تمام حرف های او گوش کنید و نظر خود را در پایان بیان کنید. هرگز به حرفشان نخندید حتی اگر خیلی خنده دار باشد. مسخره نکنید. با صدای ملایم و گرم گفت وگو کنید نام او را به طور کامل بگویید و از به کار بردن اسامی مستعار و مسخره مثل ،چاقالو تپل خان و… به شدت بپرهیزید.
وفای به عهد و خوش قولی یکی از رفتارهای مهم در ارتباط است با کودک صریح حرفتان را بگویید و برای از سرباز کردن او از به کار بردن عباراتی چون: حالا ببینم چطور میشه، باشه، بعداً، شاید، حالا نمیدانم و… اجتناب کنید و او را بلاتکلیف و در انتظار نگه ندارید.
حمایت بیش از اندازه از کودک او را فردی وابسته و منفعل میکند و مانع بروز شخصیت واقعی او میشود تا حدی که کودک و اطرافیان او ممکن است تا پایان عمر به استعدادهای نهفته او پی نبرند. در مقابل نیاز عاطفی شدید نیز عقلانیت فرد را تحت تاثیر قرار میدهد و موجب محبت جویی و ترحم طلبی بیمارگونه میشود که مقدمه گرفتار شدن در دامهای هولناک در سنین نوجوانی و جوانی است.
پریسا کربلایی حسنی: مهمترین مهارتهای ارتباطی کدامند؟
در برقراری ارتباط ، حرکات بدنی و چهره فرد نیز مهم است. مثلاً، موقع گفت وگو دست به کمر بودن به نوعی نشان دهنده حالت تدافعی و آماده برای پاسخگویی سریع و درهم شکننده است یا برعکس حالت دست به سینه میتواند علامت صبر و حوصله شنونده باشد. پرخاش کردن، حالت تهاجمی جیغ و فریاد زدن و حرکات ریتمی دست و پا بر گفتمان تاثیر منفی میگذارد و حتی موجب پنهان ماندن و نادیده گرفتن حقایق میشود. با تُن صدای آرام و حفظ آرامش میتوانید نظرتان را به درستی به فرد مقابل القا کنید.
به دلیل این که استفاده از اینترنت و ابزارهای ارتباطی مدرن جزء لاینفک زندگی ما شده است باید به کودکان خود برقراری ارتباط در فضای مجازی را یاد بدهیم. در مورد فواید استفاده از اینترنت به آنان بگویید و از خطرات آن نیز آنها را مطلع کنید که چگونه باید از ارتباط با بیگانگان و افراد خارجی بر حذر باشند. به کودک خود نشان دهید چگونه از گوشی خود در اپلیکیشنها استفاده میکنید و برای دیگران پیام میفرستید و دریافت میکنید و وقتی بزرگتر شد به او یاد بدهید که قبل از فرستادن یک پیام، محتوای آن را به دقت بررسی کند.
بچه ها باید یاد بگیرند چگونه نامه بنویسند و از آن برای ابراز محبت، قدردانی و تشکر یا حتی عذرخواهی و توجیه رفتار نامناسب خود بهره ببرند. در صورتی که دوست فرزندتان حاضر به گفت وگو نیست این یک روش مناسب ارتباطی است که میتواند احساسات و عواطف را به خوبی منتقل کند و از بروز ناراحتی های طولانی مدت جلوگیری کند استفاده از کارتهای هدیه و کارت پستال و نوشتن عبارات مناسب روی آنها را به کودک خود آموزش دهید.
در این یادداشت به توضیح مهارت ارتباط موثر پرداختیم، درباره اهمیت یادگیری مهارتهای ارتباطی برای کودکان به مطالبی اشاره و مهمترین مهارتهای ارتباطی را معرفی کردیم، همچنین اقدامات لازم از سوی مراقبین و والدین را بیان کردیم. اگر ارتباط موثر دچار مشکل شود، اختلال رشد اجتماعی را به همراه خواهد داشت که پیامد نابسامانی شخصیتی و عقده های روانی پیچیده است. ناسازگاری، بدخلقی، رفتارهای هیجانی خشم، ترس و … به ویژه در میان جمع، زودرنجی، خجالتی بودن، قهرهای مکرر و بی دلیل، مرافعه هنگام بازی با گروه همسالان و بروز رفتارهای بچه گانه و کمتر از سن از نشانه های ضعف مهارت های ارتباطی در کودک است. بنابراین با توجه به اهمیت این بحث پیشنهاد میشود یک بار دیگر به مطالعه این مطالب بپردازید.
پایان/*
اندیشه قرن را در ایتا، روبیکا، پیام رسان بله و تلگرام دنبال کنید.
دی ۱۳, ۱۴۰۳
