فقهاى شیعه در کتابهاى فقهى غالبا به این مساله پرداخته و در مورد اسحباب آن فتوا دادهاند. شروع بودن آن در حدى است که فقیه جاودانه صاحب جواهر متوفاى1266ه.ق مىگوید: فلا خلاف احده فى هذه الصلاة بین قدماء الاصحاب و متاخریهم.
به گزارش پایگاه خبری تحلیلی اندیشه قرن، در این مقاله نگاهى گذرا به مساله استحباب نماز غدیر در روایات و گفتار فقهاى نامدار شیعه مىافکنیم بدان امید که در آینده این مساله را، از دیدگاههاى گوناگون، در کتابى مستقل مورد بحث و بررسى قرار دهیم و به شیفتگان ولایت امیر مؤمنان(ع) تقدیم کنیم. ان شاء الله.
گفتار فقها
فقهاى شیعه در کتابهاى فقهى غالبا به این مساله پرداخته و در مورد اسحباب آن فتوا دادهاند. شروع بودن آن در حدى است که فقیه جاودانه صاحب جواهر متوفاى۱۲۶۶ه.ق مىگوید: فلا خلاف احده فى هذه الصلاه بین قدماء الاصحاب و متاخریهم.
در این نماز اختلافى میان فقهاى قدم و جدید شیعه ندیدم
۱. شیخ مفید(ره) متوفاى۴۱۳ ه در این باره مىنویسد:
«فاذا ارتفع النهار من الیوم الثامن عشر من ذى الحجه فاغتسل فیه کغسلک للعیدین و الجمعه و البس اطهر ثیابک و امس شیئا من الطیب ان قدرت علیه، و ابرز تحت السماء، و ارتقب الشمس فاذا بقى لزوالها نصف ساعه او نحو ذلک فصل رکعتینى…» (۱)
هنگامى که خورشید در روز هجدهم ذى حجه بالا آمد، مانند غسل عید قربان، عید فطر و روز جمعه غسل کن. بهترین لباسهایت را بپوش، اگر توانستى مقدارى عطر استعمال کن، زیر آسمان قرار بگیر و مواظب خورشید باش; وقتى نیم ساعتبه زوال آفتاب باقى ماند دو رکعت نماز بخوان.
۲. ابوالصلاح حلبى(ره) متوفاى۴۴۷ ه در این مساله مىنویسد:
«و من وکید السنه الاقتداء برسول الله فى یوم الغدیر، و هو الثامن عشر من ذى الحجه الحرام بالخروج الى ظاهر المصر و عقد الصلاه قبل ان تزول الشمس بنصف ساعه لمن تتکامل له صفات امامه الجماعه برکعتین یقراء فى کل رکعه منهما الحمد و سوره الاخلاص عشرا و سوره القدر عشرا و آیه الکرسى عشرا…» (۲)
از سنتهاى سفارش شده پیروى از رسول الله(ص) در روز غدیر، هجدهم ذىحجه، است. پیروى از پیامبر اکرم(ص) با خروج از شهر و برگزار کردن نماز غدیر در نیم ساعت قبل از زوال خورشید به وسیله کسى که داراى شرایط امامت جماعت است، تحقق مىیابد. نماز غدیر دو رکعت است، در هر رکعت آن پس از حمد، ده بار سوره توحید و قدر و آیه الکرسى خوانده مىشود.
۳. شیخ طوسى(ره) متوفاى ۴۶۰ ه در این باره چنین نوشته است:
«و یستحب ان یصلى الانسان یوم الغدیر اذا بقى الى الزوال نصف ساعه بعد ان یغتسل رکعتین، یقراء فى کل واحده منهما الحمد مره و قل هو الله احد، عشر مرات، و آیه الکرسى عشر مرات، و انا انزلناه عشر مرات، فاذا سلم دعا بعدهما بالدعا المعروف.» (۳)
مستحب است انسان در روز غدیر، نیم ساعتبه زوال خورشید مانده پس از غسل، دو رکعت نماز به جاى آورد و در هر رکعتبعد از حمد ده مرتبه سوره توحید، قدر و آیه الکرسى را تلاوت کند و بعد از سلام دعاى معروف را بخواند.
۴. قاضى ابنبراج طرابلسى(ره) متوفاى ۴۸۱ ه مىنویسد:
«هذا العید هو الیوم الثامن عشر من ذى الحجه فمن اراد هذا الصلاه فالافضل له ان یغتسل فى هذا الیوم و یلبس اجمل ثیابه و یمس شیئا من الطیب و یبرز تحت السماء فاذا بقى من النهار الى زوال الشمس مقدار ساعه او نحو ذلک صلاها رکعتین…» (۴)
این عید همان روز هجدهم ذىحجه است. کسى که مىخواهد در این روز نماز عید [عید غدیر] بخواند بهتر است غسل کند، زیباترین لباسش را بپوشد، عطر بزند، در زیر آسمان قرار گیرد و حدود یک ساعت قبل از زوال خورشید دو رکعت نماز به جاى آورد…
۵. ابنزهره حلبی(ره) متوفاى ۵۸۵ ه این گونه نگاشته است:
«… و یستحب ان یصلى جماعه، ان یحجر فیها بالقراءه و ان یخطب قبل الصلاه خطبه مقصوره على حمد الله و الثناء علیه و الصلاه على محمد و آله، و ذکر فضل هذا الیوم و ما امر الله به فیه من النص بالامامه على امیرالمؤمنین(ع).» (۵)
… و مستحب است این نماز به جماعتخوانده شود، قرائت نماز با صدایى بلند باشد و قبل از نماز، خطبه کوتاهى شامل حمد و ثناى الهى، صلوات بر محمد و آل محمد، و فضیلت این روز و ماموریت رسول خدا در انتصاب امیرمؤمنان به امامت ایراد شود.
۶.مرحوم حلبى(ره) مىنویسد: …و «صلاه یوم الغدیر رکعتان و وقتهما قبل الزوال ساعه… و لو ابتدا قبلها بخطبه مشتمله على الحمد و الثناء و الصلاه و الولاء و الاعلام بفضیله ذلک الیوم و ما خص الله به ولیه من النص علیه بالامامه و تشریفه بالولایه الموکده عهدها على جمیع الامه لکان اتم فضلا و اعظم اجرا.» (۶)
نماز شب عید غدیر
نماز روز غدیر دو رکعت و وقت آن نیم ساعتبه زوال خورشید است… و چنانچه قبل از نماز در خطبهاى از حمد و ثناى الهى، درود بر پیامبر(ص)، دوستى اهل بیت(ع) فضیلت آن روز و آنچه خدا به ولیش اختصاص داده مانند امامت و تشرف به ولایتى که همه امتبه پذیرش سفارش شدهاند یاد کند، از فضیلتى والا و پاداشى بزرگ برخوردار است.
۷. سلار بنعبدالعزیز(ره)متوفاى۴۶۳ه در کتاب «مراسم» چنین نوشته است:
«و هى من وکیدا السنن وقتها اذا بقى من الزوال مقدار نصف الساعه فى الیوم الثامن عشر من ذى الحجه…» (۷)
این نماز از سنتهاى مؤکد بوده، وقت آن نیم ساعت قبل از زوال خورشید روز هیجدهم ذىحجه است.
۸. علامه حلى(ره) متوفاى۷۲۶ ه مىنویسد:
«هذه الصلاه تستحب فى هذا الیوم و اشده تاکیدا قبل الزوال بنصف ساعه.» (۸)
این نماز در روز غدیر مستحب است و نیم ساعت قبل از زوال خورشید بر خواندن آن تاکید شده است.
او همچنین مىفرماید: خدا به سبب هدایت، اکمال دین و اتمام نعمت منتى بر بندگان دارد که سپاس آن در روز غدیر لازم است، بدین خاطر نماز عید غدیر را مستحب شمردهاند.
۹. شهید اول(ره) متوفاى۷۸۶ ه در «ذکرى» چنین نوشته است:
«و من الصلوات المستحبه صلوه یوم الغدیر و هى مشهوره بین الاصحاب.» (۹)
یکى از نمازهاى مستحبى، نماز روز غدیر است که بین اصحاب شهرت دارد. علاوه بر این او مىگوید:
و ثوابها مائه الف حجه و عمره و یعطى ما سال. (۱۰)
و پاداش این نماز با هزار حج و عمره برابر است و هر چه [نمازگزار] درخواست کند برآورده مىشود.
۱۰. مقدس اردبیلى(ره) متوفاى۹۹۳ ه مىنویسد:
«و المشهور بین الاصحاب جواز فعلها جماعه و لیس ببعید، لعدم المنع من الجماعه فى النافله مطلقا بحیثیشملها ظاهرا و لا اجماع فیه، مع الترغیب فى الجماعه، خصوصا فى هذه الصلاه فى هذا الیوم، و لانه یحصل النفع اکثر لحصول ثوابها لمن لم یعرف هذه الایات بالاقتداء.» (۱۱)
مشهور میان اصحاب جواز خواندن نماز [عید غدیر] به جماعت است و این سخن بعید نیست; زیرا خواندن نمازهاى نافله به جماعت منع مطلقى ندارد که ظاهر این مورد را شامل شود و اجماعى نیز بر منع تحقق نیافته است. علاوه بر این. جماعت در نمازها، بخصوص در نماز این روز، مورد تشویق شرع قرار گرفته است. از سوى دیگر به جماعتخواند نماز عید سود بیشتر را دارد، چون کسى که با آیات آشنا نیست [توانایى قرائت ندارد] پاداش بسیار مىیابد.
۱۱. محقق کرکى(ره) متوفاى ۹۴۰ ه در این باره مىگوید:
«و صلاه الغدیر رکعتان قبل الزوال بنصف ساعه یقراء فى کل رکعه منها الحمد و کلا من التوحید و القدر و آیه الکرسى الى قوله (هم فیها خالدون) عشرا، جماعه فى الصحراء بعد ان یخطب الامام بهم، و یعرفهم فضل الیوم فاذا انقضت الخطبه تصافحوا و تهانوا.» (۱۲)
نماز غدیر دو رکعت است که نیم ساعت قبل از زوال خورشید خوانده مىشود، در هر رکعت، پس از حمد، سوره توحید، قدر و آیه الکرسى، تا هم فیها خالدون، هر یک ده بار خوانده مىشود. این نماز پس از خطبه خطیب، که فضیلت آن روز را بیان مىکند، پس از پایان خطبه مردم به یکدیگر دست داده، تبریک مىگویند.
۱۲. مرحوم نراقى(ره) متوفاى ۱۲۴۵ ه مىنویسد:
«و استحبابها مشهور بین الاصحاب قدیما و حدیثا و تدل علیه روایه العبدى و غیرها.» (۱۳)
استحباب این نماز بین اصحاب گذشته و حاضر مشهور است و روایت عبدى و غیر آن بر این مطلب دلالت دارد.
مرحوم سید محمد کاظم یزدى نیز در عروه الوثقى به این مساله اشاره مىکند و تمام کسانى که بر «عروه الوثقى» حاشیه نوشتهاند، از جمله مرحوم امام خمینى(ره) آن را پذیرفتهاند.
روایات
به دو روایت در این مساله اشاره مىکنیم:
محدث جلیل القدر شیخ حر عاملى(ره) متوفاى ۱۱۰۴ ه .ق در وسائل الشیعه بابى را به استحباب نماز در روز غدیر اختصاص داده، از امام صادق(ع) چنین نقل مىکند:
«محمد بن الحسن باسناده عن الحسین بنالحسن الحسنى، عن محمد بنموسى الهمدانى، عن على بن حسان الواسطى، عن على بنالحسینى العبدى قال: سمعت ابا عبدالله الصادق(ع) یقول: صیام یوم غدیر خم یعدل صیام عمر الدنیا – الى ان قال – و هو عید الله الاکبر و ما بعث الله نبیا الا و تعید فى هذا الیوم و عرف حرمته; و اسمه فى السماء یوم العهد المعهود و فى الارض یوم المیثاق الماخوذ و الجمع المشهود; و من صلى فیه رکعتین یغتسل عند زوال الشمس من قبل ان تزول مقدار نصف ساعه… عدلت عندالله عزوجل مائه الف حجه، و مائه الف عمره، و ما سال الله عز و جل حاجه من حوائج الدنیا و حوائج الاخره الا قضیت کائنا ما کانت الحاجه.» (۱۴)
محمد بن حسن با سندش از حسین بن حسن حسنى از محمد بن موسى همدانى از على بن حسان واسطى از على بنحسین عبدى نقل کرده است که گفت: از امام صادق(ع) شنیدم، فرمود: روزه روز عید غدیر با روزه تمام عمر دنیا برابر است [و سخن را ادامه داد] تا آنکه فرمود: غدیر عیدالله اکبر است، خداوند هیچ پیامبرى را مبعوث نکرد مگر آنکه این روز را برایش عید قرار داد و حرمتش را به وى شناساند.
غدیر در آسمان «روز عهد معهود» و در زمین «روز میثاق گرفته شده و جمع مشهود» نام دارد. کسیکه در این روز نیم ساعت قبل از زوال خورشید دو رکعت نماز بخواند و قبل از آن غسل کند… نزد خداوند پاداشى برابر با هزار حج و هزار عمره خواهد داشت و خواستهاى دنیایى و آخرتىاش برآورده مىشود.
ایرادهایى که بر حدیث وارد شده، چنین است:
۱. اشکال مرحوم عاملى
شیخ طوسى این روایت را در «تهذیب الاحکام» (۱۵) نقل کرده و مرحوم عاملى در «مدارک الاحکام» (۱۶) سند آن را ضعیف دانسته است. هر چند این بزرگوار عامل ضعف را بیان نکرده، ولى احتمال دارد که به خاطر وجود على بنالحسین العبدى در سلسله راویان روایت را ضعیف شمرده باشد چون در کتب رجال به وى اعتنایى نشده است.
۲. اشکال مرحوم صدوق(ره)
مرحوم صدوق(ره) به خاطر حضور محمد بنموسى همدانى در سند روایت آن را ضعیف مىداند و مىگوید: خبر نماز روز غدیر خم و پاداش کسى که در آن روزه بگیرد به طریق محمد بنموسى همدانى نقل شده است. شیخ ما محمد بنحسن بنالولید، محمد بنموسى را مورد اعتماد نمىدانست و هر که در نقل روایت مورد تصدیق و تایید استادم قرار نگیرد نزد من متروک و غیر قابل اعتماد است.
پاسخ به اشکالها
فقهاى بزرگوار ما این موارد را از طریق تسامح در ادله سنن حل کردهاند. چنانکه مرحوم صاحب جواهر مىگوید: و نتخبیر بما فیه، خصوصا و الحکم استحبابى; (۱۷) و تو از ضعف کلام (صدوق) آگاهى، بخصوص که این مساله از احکام استحبابى است.
مرحوم صاحب حدائق (ره) مىنویسد: ظاهرا این اخبار و آنچه که به تسامح در ادله سنن شهرت دارد سبب شده است که این نماز میان قدما و متاخران مشهور شود و سخن صدوق و استادش محمد بنحسن بنولید مورد توجه قرار نگیرد. حدیث دوم از داود بنکثیر از ابى هارون عبدى از امام جعفر صادق(ع) نقل شده استبر اساس این روایات امام ششم(ع) فرمود: کسى که در آن روز دو رکعت نماز به جاى مىآورد مىتواند نماز را در هر وقتى بخواند، [ولى] بهتر است که نزدیک زوال خورشید باشد [زیرا] آن ساعتى است که امیر مؤمنان(ع) در غدیر خم به عنوان پرچمدار (رهبر) مردم معرفى شد [نیز] همان ساعتى است که مردم سمت آن جایگاه نزدیک مىشدند. پس [بهتر است] در این وقت دو رکعت نماز بگذارد آنگاه سجده کرده صد مرتبه شکرالله بگوید و بعد از نماز دعایى را که وارد شده استبخواند. (۱۸)
پىنوشتها:
۱- المقنعه.
۲- الکافى فى الفقه، ص ۱۶۰.
۳- النهایه، ص ۱۴۱; المبسوط، ج ۱، ص ۱۳۲.
۴- الهمذب، ج ۱، ص۱۴۶.
۵- غنیه النزوع، ص ۱۰۸.
۶- همان کتاب، ص۱۰۶.
۷- المراسم، ص ۸۱.
۸- منتهى المطلب، ج ۱، ص۳۶. رک: تحریر الاحکام، ص ۴۸ و نهایه الاحکام، ج ۱، ص۹۶ و ارشاد الاذهان، ج ۱، ص۲۶۷ و تبصره المتعلمین ، ص ۳۴.
۹- ذکرى الشیعه، ص ۲۵۴.
۱۰- البیان، ص۲۱۶.
۱۱- مجمع الفائده و البرهان، ج۳، ص ۳۲.
۱۲- جامع المقاصد، ج ۲، ص ۴۸۵.
۱۳- مستند الشیعه، ج۶، ص ۳۸۰.
۱۴- وسائل الشیعه، ج ۸، ص۸۹; مستدرک الوسائل، ج۶، ص۲۷۳.
۱۵- تهذیب الاحکام، ج۳، ص۱۴۳.
۱۶- مدارک الاحکام، ج ۴، ص ۲۱۰.
۱۷- جواهر الکلام، ج ۱۲، ص ۲۱۵.
۱۸- وسائل الشیعه، ج ۸، ص ۹۰.
پایان/*
تیر ۴, ۱۴۰۳
تیر ۳, ۱۴۰۳
تیر ۳, ۱۴۰۳
تیر ۲, ۱۴۰۳
