داشتن دوست خیالی در کودکی اغلب نشانه سلامت روان، خلاقیت و نیاز طبیعی کودک به بازی و تجربه دنیای ذهنی‌اش است. تا زمانی که این تجربه باعث اختلال، ترس، انزوا یا آشفتگی نشود، نیازی به نگرانی نیست.
به گزارش پایگاه خبری تحلیلی اندیشه قرن، دکتر پریسا کربلایی حسنی در مصاحبه با خبرنگار اندیشه قرن در پاسخ به این سوال ارسالی برخی از کاربران اندیشه قرن که ” فرزندم دوست خیالی دارد؛ طبیعی است یا جای نگرانی دارد؟” گفت: روزی متوجه می‌شوید که فرزندتان دارد با کسی حرف می‌زند که شما نمی‌بینید. شاید بشنوید که با او بازی می‌کند، برایش غذا می‌گذارد، یا حتی از او گلایه دارد. وقتی می‌پرسید “با کی حرف می‌زنی؟”، با خونسردی می‌گوید: «با دوستم…»، دوستی که هیچ‌وقت ندیده‌اید.
در این لحظه، ذهن بسیاری از والدین پر از سؤال می‌شود:
آیا این طبیعی است؟ آیا کودک من تنهاست؟ آیا دچار مشکل روانی شده؟ آیا این باید درمان شود؟
پاسخ کوتاه این است: در بیشتر موارد، داشتن دوست خیالی در دوران کودکی کاملاً طبیعی، سالم و حتی مفید است. اما مانند هر پدیده روان‌شناختی دیگری، نیاز به دقت، درک و توجه دارد.
در این مطلب بررسی می‌کنیم که دوست خیالی چیست، چرا کودکان آن را خلق می‌کنند، چه فواید و هشدارهایی دارد، و والدین چطور باید با آن برخورد کنند.
دوست خیالی (Imaginary Friend) یک شخصیت ساختگی است که کودک آن را در ذهنش خلق می‌کند و با او رابطه‌ای اجتماعی، احساسی و حتی روزمره برقرار می‌کند.
این دوست ممکن است:
انسان باشد یا حیوان
هم‌سن کودک باشد یا نه
اسم و شخصیت مشخص داشته باشد
در خانه، مدرسه یا موقعیت‌های مختلف حضور داشته باشد
با کودک حرف بزند، بازی کند، مشورت بدهد یا حتی دعوا کند
نکته مهم این است که کودک کاملاً آگاه است که این دوست واقعی نیست (هرچند ممکن است این را مستقیم نگوید).
معمولاً کودکان بین ۳ تا ۸ سال بیشترین تمایل را به داشتن دوست خیالی دارند. این مرحله از رشد با موارد زیر همراه است:
رشد تخیل و خلاقیت
آغاز درک نقش‌های اجتماعی
تجربه احساساتی مثل تنهایی، خشم یا ترس
شروع درک مرز بین واقعیت و خیال
بعد از ۷ یا ۸ سالگی، در بیشتر موارد، دوست خیالی به‌تدریج ناپدید می‌شود یا کودک دیگر علاقه‌ای به ارتباط با آن ندارد.
دکتر پریسا کربلایی حسنی: فرزندم دوست خیالی دارد؛ طبیعی است یا جای نگرانی دارد؟
دلایل خلق دوست خیالی متفاوت است و الزاماً به “کمبود” یا “مشکل” در زندگی واقعی مربوط نیست. برخی از رایج‌ترین دلایل عبارت‌اند از:
۱. تخیل قوی و طبیعی
کودکانی که تخیل قوی دارند، تمایل بیشتری به ساختن شخصیت‌های خیالی دارند. این نشانه هوش و خلاقیت است.
۲. تمرین مهارت‌های اجتماعی
کودک از طریق ارتباط با دوست خیالی، نقش‌های مختلف (مثلاً مادر، دوست، معلم) را تمرین می‌کند. این به او کمک می‌کند تعامل با دیگران را یاد بگیرد.
۳. مدیریت احساسات
گاهی کودک از طریق دوست خیالی احساساتی مثل خشم، ترس، حسادت یا تنهایی را بیان می‌کند. ممکن است بگوید: «دوستم ناراحته» در حالی که خودش ناراحت است.
۴. کنترل و استقلال
دوست خیالی کاملاً تحت کنترل کودک است. وقتی کودک احساس می‌کند در دنیای واقعی کنترل چندانی ندارد، با داشتن دوست خیالی استقلال و قدرت را تجربه می‌کند.
۵. تسکین تنهایی
در برخی کودکان (به‌خصوص تک‌فرزندها یا کودکانی که زمان زیادی را با بزرگسالان می‌گذرانند)، دوست خیالی نقش هم‌بازی را دارد.
اگر کودک شما:
زندگی اجتماعی عادی دارد (با خواهر، برادر، دوستان واقعی بازی می‌کند)
به سن متناسب (زیر ۸ سال) دوست خیالی دارد
از آن برای بازی و تخیل استفاده می‌کند
کنترل رفتار خودش را دارد و دوست خیالی باعث اختلال در کارهای روزمره نمی‌شود
در این صورت جای هیچ نگرانی نیست. درواقع، این دوست می‌تواند نشان‌دهنده رشد طبیعی، هوش عاطفی و تخیل قوی باشد.
در موارد زیر، بهتر است موضوع را با یک روانشناس کودک در میان بگذارید:
_ اگر دوست خیالی باعث اختلال در زندگی روزمره شود
مثلاً کودک به خاطر او غذا نمی‌خورد، نمی‌خوابد، از رفتن به مدرسه امتناع می‌کند یا رفتارهای پرخاشگرانه دارد.
_ اگر کودک اصرار دارد که این شخصیت واقعی است
و هیچ تمایزی بین واقعیت و خیال قائل نیست، حتی بعد از سن ۷-۸ سالگی.
_ اگر دوست خیالی رفتارهایی تهدیدآمیز، ترسناک یا آسیب‌زا دارد
مثلاً کودک بگوید: «دوستم می‌گه خودمو تنبیه کنم» یا «اون شب‌ها میاد و داد می‌زنه».
_ اگر کودک به شدت منزوی شود
و به جای بازی با دیگران فقط به ارتباط با دوست خیالی بسنده کند.
_ اگر کودک تجربه تروما یا آسیب روحی داشته
مثل مرگ یک عزیز، طلاق، تغییر مکان یا تجربه آزار؛ گاهی دوست خیالی در این شرایط نقش جایگزین یا دفاع روانی دارد.
۱. پذیرش، نه انکار
لزومی ندارد کودک را وادار به اعتراف کنیم که دوستش خیالی است. بپذیرید و کنجکاوانه بپرسید: «امروز با دوستت چی بازی کردی؟»
۲. حد و مرز تعیین کنید
مثلاً بگویید: «خیلی خوبه که دوستت رو دوست داری، ولی سر میز شام، فقط برای آدمای واقعی جا داریم.»
۳. از طریق آن به کودک نزدیک شوید
دوست خیالی گاهی دروازه‌ای است به احساسات درونی کودک. اگر گفت: «دوستم می‌ترسه بره مهد»، بپرسید: «چرا؟ چی باعث ترسش می‌شه؟»
۴. نترسید، اما هوشیار باشید
اگر کودک اصرار به واقعیتِ کامل دوست خیالی دارد یا رفتارهای نگران‌کننده نشان می‌دهد، مشاوره با متخصص بهترین انتخاب است.
خیر. معمولاً نیازی به حذف یا منع ارتباط کودک با دوست خیالی نیست. این مرحله، مثل بسیاری از مراحل رشد، به‌طور طبیعی و بدون مداخله، پایان می‌یابد.
به‌جای تلاش برای حذف، بهتر است از آن به‌عنوان فرصتی برای شناخت بهتر ذهن، تخیل و احساسات کودک استفاده کنیم.
داشتن دوست خیالی در کودکی اغلب نشانه سلامت روان، خلاقیت و نیاز طبیعی کودک به بازی و تجربه دنیای ذهنی‌اش است.
تا زمانی که این تجربه باعث اختلال، ترس، انزوا یا آشفتگی نشود، نیازی به نگرانی نیست.
والدینی که با ذهنی باز، با کودک همراه می‌شوند، فرصت منحصربه‌فردی دارند تا در دنیای تخیل فرزندشان قدم بگذارند و از آن برای ارتباط عمیق‌تر و درک بهتر بهره ببرند.
پایان/*
.
