اولین قهوه‌خانه‌ای از بغداد که نامی از آن به میان آمده مربوط به سال ۱۵۹۰ میلادی است که مرتضی نظمی زاده در کتاب خود به نام «گلشن خلفا» به آن اشاره کرده است. چای و قهوه از اصلی‌ترین نوشیدنی‌ها در قهوه خانه‌هاست و برخی از آن‌ها شیرینی و نوشیدنی سرد نیز به مشتریان ارائه می دهند.
در قهوه‌خانه‌های بغداد مشتریان روی تخت‌های چوبی می‌نشینند و چای در استکان استکان برایشان سرو می‌شود.
مردم بغداد در تمام زمان‌ها و فصول سال برای نوشیدن چای به قهوه‌خانه‌ها می‌روند؛ حتی در فصل تابستان که هوا گرم است!
براساس گزارش هایی که در سال های ۱۸۸۲ و ۱۸۸۳ تهیه شده، تعداد قهوه‌خانه‌های بغداد بالغ بر ۱۸۴ مورد بوده است. پس از آن در سال ۱۹۰۳ این تعداد به ۲۸۵ مورد افزایش یافت و در سال ۱۹۳۴ این عدد به ۵۹۹ رسید.
قهوه‌خانه‌ها محلی برای فعالیت‌های تجاری بین بازرگانان و صنعتگران و یا افراد علاقه‌مند به یک سرگرمی یا حوزه خاص نیز بوده است و به همین دلیل هر کدام از آن‌ها به نام یک حرفه خاص شناخته می‌شدند؛ مانند: «قهوهخانه بازرگانان»، «قهوهخانه بناها»، «قهوهخانه کبوتربازها» و غیره. حتی قهوه‌خانه‌هایی برای نابینایان و ناشنوایان وجود دارد و این افراد به رغم معلولیت‌ها و کاستی‌هایی که داشتند بازی هایی مثل تخته نرد و شطرنج را نیز انجام می دادند.
قهوه‌خانه‌ها برای جذب مشتری با یکدیگر رقابت می‌کنند و برای این منظور آوازه خوانان، خوانندگان مقام های عراقی، راویان حکایات و حماسه‌های فولکلور را به کار می‌گرفتند. برخی از آن‌ها نمایش‌های خیمه شب بازی و سایه بازی برای مشتریان ترتیب می‌دادند و در برخی هم مسابقاتی مثل خروس بازی یا جنگ بین قوچ ها انجام می شد و در برخی قهوه‌خانه‌ها گود زورخانه نیز وجود داشت.
مردم در قهوه‌خانه‌ها در شب‌های ماه رمضان با بازی‌هایی مثل پنهان کردن حلقه و گل یا پوچ سرگرم می‌شوند؛ با این حال برخی از قهوه‌خانه‌ها، به ویژه قهوه‌خانه‌های منطقه المیدان بغداد، فعالیت‌ها و نمایش‌های خود را توسعه داده و خواننده‌هایی از کشورهای سوریه، لبنان و مصر جذب کرده‌اند.
در برخی از قهوه‌خانه‌ها مکان های ویژه ای برای رقص فراهم شده بود. اولین زنی که در سال ۱۹۰۸ میلادی در این قهوه‌خانه‌ها روی صحنه رفت، رقصنده یهودی به نام «رحلو» ملقب به «جراده» بود که از شهر حلب آمده بود و در قهوه خانه «سبع» می‌رقصید. پس از آن قهوه‌خانه‌ها نیز مسیر قهوه خانه سبع را پیش گرفتند و افرادی را از شام و مصر دعوت کردند؛ مانند: قهوهخانه «عزاوی» و «السواس» در منطقه المیدان و قهوهخانه عجله در الفضل، قهوهخانه طویق در المصبغه، قهوهخانه ابراهیم در کرخ.
قهوه‌خانه‌های بغداد جایی برای فعالیت احزاب و گروه‌ها، ادبیات و طرب، آداب و رسوم و شکل‌گیری دوستی‌ها بودند.
قهوهخانه شابندر
قهوه خانه «شابندر» یکی از مشهورترین قهوه‌خانه‌های قدیمی بغداد است که در انتهای خیابان متنبی و در نزدیکی ساختمان القشله (مدرسه موفقیه سابق) قرار دارد. ساختمان آن پیشتر چاپخانه شابندر بود که در سال ۱۹۰۷ تاسیس شد. مالک آن شخصی به نام «موسی شابندر» بود که بعدها در دوره پادشاهی و در سال ۱۹۴۱ در دولت رشید عالی الکیلانی به سمت وزیر خارجه منصوب شد. این قهوهخانه در حال حاضر یکی از باشگاه‌های اجتماعی مهم و از مهم ترین آثار فرهنگی در بغداد و عراق به حساب می‌آید که در آن از فرهنگ، هنر، شعر و سیاست سخن گفته می‌شود.
عامه مردم، بازرگانان، کارمندان، ادیبان سیاستمداران و روشنفکران به این قهوه خانه رفت و آمد می کنند. مدیر کنونی قهوهخانه حاج محمد الخشالی است که از زمان تحویل گرفتن آن در سال ۱۹۶۳ بیش از ۵۵ سال از عمر خود را در این قهوهخانه گذرانده است.
در سال ۲۰۰۷ و در جریان یک حمله تروریستی بیش از ۷۰ درصد از ساختمان آن ویران شد، اما دوباره ترمیم و بازگشایی شد. سپس به دلیل همین حمله تروریستی، به قهوهخانه شهدا ملقب شد.
معماری این کافه به سبک معماری اصیل بغداد و از آجر و گچ ساخته شده است. این ساختمان از نظر طراحی و مهندسی، بی نظیر است.
بنیانگذار قهوه خانه شابندر، محمد سعید الجلبی است که آن را بر بقایای چاپخانه موسی شابندر و بین سال های ۱۹۰۷ تا ۱۹۱۴ ساخته است. موسی شابندر به خاطر سخن چینی و بدگویی‌های نادرست برخی از بازرگانان به خارج از کشور تبعید شد. پس از درگذشت وی، پسرش محمود الجلبی دوباره آن را راه اندازی کرد.
به گفته خشالی، قهوه خانه شابندر شاهد حضور کارمندان عالی رتبه و مسئولان حکومتی عراق بوده است؛ افرادی مثل: نوری سعید، عبد الکریم قاسم، ملک فیصل، نمایندگان پارلمان و وزیران دولت. این رفت و آمدهای مسئولان در دوره پادشاهی در عراق به شکل ویژه‌تری رونق داشته است. قهوه خانه شابندر نقطه آغاز تعدادی از تظاهرات و اعترضاتی بوده که کشور عراق در قرن بیستم داشته است؛ از جمله آن می‌توان به تظاهرات در محکومیت معاهده پورتسموث در سال ۱۹۴۸ اشاره کرد. وی می‌گوید: قهوهخانه شابندر با دیگر قهوه‌خانه‌ها تفاوت زیادی دارد؛ این قهوه خانه به محلی دائمی برای گفتمان فرهنگ، اندیشه، هنر و سیاست تبدیل شده، به دور از سرگرمی هایی که در دیگر قهوه‌خانه‌ها رواج دارد. کاظم عبد الله العبودی، شاعر عراقی، یکی از کسانی است که به این قهوه خانه رفت و آمده داشته است. وی می گوید: قهوهخانه شابندر در دوره اشغال عراق توسط عثمانی‌ها به واسطه نزدیکی‌اش به مراکز دولتی به نانوایی عثمانی ها تبدیل شده بود، اما بعدا به محلی برای ادبیات و کتاب تبدیل شد.
قهوهخانه زهاوی
یکی از قهوه‌خانه‌های بغداد است که در حدفاصل میدان «المیدان» و مسجد جامع حیدرخانه قرار گرفته است. این قهوهخانه در سال ۱۹۱۷ تاسیس شد و نام «جمیل صدقی الزهاوی»، شاعر معروف عراقی بر روی آن گذاشته شد.
قهوهخانه حسن عجمی
قهوهخانه حسن عجمی نیز یکی از قدیمی ترین و پرطرفدارترین قهوه‌خانه‌های بغداد است.
قهوهخانه الواق واق
این قهوهخانه در منطقه الاعظمیه بغداد واقع شده و معمولا مکانی برای دیدار اشخاص سرشناس و فرهنگی است. قدمت آن به دهه‌ی ۴۰ قرن گذشته بازمی‌گردد و از برجسته ترین اشخاصی که در این قهوهخانه رفت و آمد دارند می‌توان به جواد سلیم و شاعرانی همچون بلند حیدری و حسین مردان اشاره کرد.
قهوهخانه البرازیلیه
بعضی از قهوه‌خانه‌های عراق مختص طبقه و گروه خاصی از جامعه است. قهوهخانه «البرازیلیه» یکی از مدرن ترین و خاص ترین قهوه‌خانه‌های عراق است که خدماتی ویژه و درخوری را به مشتریان ارائه می‌دهد. افراد سرشناس و مشاهیر دنیای هنر از جمله: رفعت الجادرجی و جواد سلیم و شاعر عبدالوهاب البیاتی در آن رفت و آمد داشتند.
قهوهخانه کهوه و کتاب
یکی از قهوه‌خانه‌های معروف بغداد، قهوه‌خانه‌ی «کهوه و کتاب» است. هنگام ورود به این قهوهخانه عکس بسیاری از شخصیت‌های معروف عراق را می‌توان دید. صاحب ۲۹ ساله آن می‌گوید از طریق شرکت در نمایشگاه‌های کتاب قاهره و امارات و کسب تجارب متعدد به فکر تاسیس این قهوهخانه افتاده است.
قهوهخانه رضا علوان
این قهوهخانه در خیابان الکراده واقع شده است. به گفته روزنامه‌نگار معروف، علی ستار این مکان از سایر قهوه‌خانه‌ها متفاوت است. وی می‌گوید: من بیشتر وقتم را در اینجا سپری می کنم. این مکان با سلایق مختلف همخوانی دارد و بسیاری از مردم برای دوری از شلوغی و ازدحام شهر به اینجا می‌آیند.
